Ang dila sa babaye

NUMEROS DE MUSICA
N.o 1	Sinfonia	F. Sotto.
N.o 2	Balitaw y Cariñosa
N.o 3	Coro de las Beatas
N.o 4	Coro de los Siete Doctores	J. Kabahar
N.o 5	Duo de Filó y Mario	C. Rodrigues.
N.o 6	Final del 1.er Acto	F. Sotto.
N.o 7	Coro de los comentarios	M. Alburo.
N.o 8	Coplas y Coro del “Apu sa Dios”	F. Sotto.
N.o 9	Coro de la Dispersion	R. Abellana.
N.o 10	Intermedio de Orquesta	M. Alburo.
N.o 11	Final del 2.o Acto	F. Sotto.
N.o 12	Aria de Filó
N.o 13	Aria de Pablo	J. Kabahar.
N.o 14	Coro de los Constables	P. Espinosa.
N.o 15	Marcha Funebre	F. Sotto.
N.o 16	Coro ante el patibulo	P. Espinosa.
N.o 17	Final del 3.er Acto

PERSONAJES	ACTORES
Filó, (de 20 años) hija de	Srita.	Concepcion Bagyo.
Ñora Tonay (40 años) esposa de	Srita.	Natalia Bondok.
Don Pablo (30 años) rico,	Sr.	Filomeno Roble.
Biyay, (50 años) beata,	Srita.	Tiburcia Kijano.
Mario (28 años) amante de Filó	Sr.	Leoncio Avila.
Tasan (30 años) maestro de escuela	Sr.	Sebastian Lingaton.
Tonyo vecino (30)	Sr.	Felix Sales.
Juez Peterson, Americano (40)	Sr.	Mariano Osmeña.
El Escribano (40)	Sr.	Valeriano Rabor.
El Interprete (25)	Sr.	Juan Villagonzalo.
El Capitan de policia (30)	Sr.	Andres Montalban.
El Capitan de constables Americano (30)	Sr.	Mariano Osmeña.
Sheriff (30)	Sr.	Andres Montalban.
Un sacerdote (40)	Sr.	Jose Diores.
Un sargento de constables (30)	Sr.	Pedro Medalle.
Un constabulario	Sr.	Fortunato Peñalosa.
Un vecino,	Sr.	Santiago Suson.
Un medico	Sr.	Jose Diores.
Un verdugo	Sr.	Teodorico Flores.

MGA DAHON	MABASA	ANGAY BASAHON
Ika 4	Juez Willson.	Juez Peterson
Ika 6	Maó usáb ang paggulá	Maó gayúd usáb ang paggulá.
Ika 8	Convento kun Hukmanan.	Convento kun sa Hukmanan.
Ika 21	Gulá VIII.	Gulá XIII.
Ika 37	(Si Nanay miingon)	Walay labut ang “parentesis.”
Ika 47	Ang pagdaligdid hinaya.	Ang pagdaligdig hinaya.
Ika 68	Dili sa unsa.	Dili tungúd sa unsa.

UNANG BAHIN

USA KA DALAN SA SUGBU. SA TOO USA KA DAKUNG BALAY, BINANTAYAN SA DAGHANG MGA SUG-ANAN. SA DALAN NAGALABAY ANG MGA TAWO: ANG UBAN NANAGBITBIT MGA SUG-ANAN, UG ANG MGA BATA MANAGGUYOD SA MGA “CONEJO” UG SAKAYANG PAPEL, SA HALAYO MABATI ANG DAYEGON NGA DINUYOGAN SA SISTA NGA PAGATUBAGTUBAGON SA ORKESTA.—GABII.

[Sulod]

GULA I

—Filó, Tonay, Pablo ug Mario.—

(Gikan sa kilid nga wala)

Tonay

¡Jesus! ¡Pagkalangâs karóng gabhiona!

Pablo

¿Mahibulong ka pa gayúd?

Mario

Maó gayúd ang “Noche Buena” sa mga Pilipinhon.

Filó

¿Nanay, manimba ba kitá karóng gabii?

Tonay

¿Mangotana ka pa gayúd? ¿Walá ka mahibaló nga ang mosimba karóng gabii makadawát sa “Bendicion papál”?

(Si Mario magtukikí pagkatawá).

Pablo

Apan... Tonay, akó dili makauban kaninyo: pabilin akó sa baláy.

Tonay

¿Ngano, señóoor? (Kusion si Pablo).

[6]

Pablo

¡Ayaaay!

Tonay

¿Ngano?

Pablo

Gilabdan akó sa ulo. Nahubóg akó.

Tonay

Kong hubóg ka, sacá sa taas ug katulog. Tala na Filó. (Si Tonay ug si Filó manulod sa baláy).

[Sulod]

GULA II

Pablo ug Mario.

Pablo

¿Nakadungóg ka? (Si Mario magyangoyangó sa ulo). ¡Kalohaán na karón ka tuig ang pagantus ko nianang babayehana!...

Mario

Imong salá...

Pablo

Duna kay katarungan. Kong dili pa lamang tungúd sa akong anák, gilapis ko untá kaná pag...

(Dili makatibawas pagsulti: ang iyang baba tabonan ni Mario sa kamót).

Mario

¡Sit! Tingali dunay makadungóg. (Si Mario bitaron ni Pablo sa usá ka daplín).

Pablo

¡Ah, Mario! Karóng gabhiona tangkod nga unóm ka tuig... (Maghinoktok ug modukó).

Mario

Nahinumdum pa akó kaayo. Usá ka gabiing “Noche Buena” usáb. Mahayag kaayo ang bulan. Nagasuroysuroy kitá, ug sa pagpamaoli, maó gayúd usáb ang paggulá nianang ganghaán niadtong banyagang Pepe nga nagbuling sa imong dungóg. Atong gisagnonotan...

Pablo

Ug ang paghitungúd nianang punoan sa [7]Magtalisay, atong hiapsan. Mosukol unta imong gigunitan....

Mario

Imong gipuspusan sa ulo...

Pablo

Ug ang banyaga napukan.

Mario

Mikirig ug imong gitusáktusák sa baraw arón matiwás.

Pablo

Ug dayon tang panalagan.

Mario

Napadulong kitá sa Simbahan.

Pablo

Ug hangtud karón waláy nahibaló niadtong salá nga atong gibuhat. (Ihonghong).

Mario

Ug tungúd sa akong pag-unong kanimo, imong gisaad kanako ang kamót sa imong anák.

Pablo

¡Ah, Mario! Dili kay maó da kaná. Lakip ang kinabuhi ko imo, kong imong kinahanglanon. Imo akóng gitabangan sa paghugas sa buling sa akóng dungóg: ang dugó niadtong banyaga nakapapas sa bulíng nga gidalá ko ning agtang... ¡Si Tonay na lamang ang walá ko pa kapanimalusi; apan modangat da gihapon ang adlaw...

Mario

Nan, kanus-a pa man kahá nimo tumana ang imong gisaad kanako?

Pablo

Kong sa akong bahin, dugay na untá kaayo; apan kiníng akong asawa dili gayúd buut kanimo. nimo. Ambut nganong gikasilagan ca.

Mario

Tungúd kahá sa akong pagkakabús...

[8]

Pablo

Kong “mayor de edad” pa lamang si Filó, karón dayon dad-on ko kamó sa atubangan sa usá ka Pari kun sa usá ka Maghuhukom.

Mario

Ngano, ¿kay kong dili “mayor de edad”?

Pablo

Dili kamó kaslon kong dili kanyonan sa mga ginikanan.

Mario

Nan, ¿magahulat pa diay akó?

Pablo

Dili na. Arón mo makita kong akó nagalimbong kanimo ug walá akoy kabubut-on sa pagtuman sa akong saad, tugotan ko ikaw sa pagtaban sa akong anák. Karóng gabii dad-a sa Convento kun sa Hukmanan.

Mario

¿Unsaon ko man pagdalá?

Pablo

Tan-awa si Iyá Biyay, kanáng silingan kong “beata”, pahapitá kang Filó arón sa pagpanimba. Sultihan ko ang ang akong anák.

Mario

¿Ug unya?

Pablo

¡Ah!... Tugon ko lamang kanimo, tamda bayá ang dungóg sa akong anák. Gikan sa Simbahan, padulong bayá dayon sa Convento kun sa Hukmanan.

Mario

Kong si Ñora Tonay dili gihapon mouyon?...

Pablo

Kaná masayón na. Akó da ang mahibaló.

[Sulod]

GULA III

Pablo ug Mario.—Si Tonay motambo.

Tonay

Amboy, saká na.

(Si Pablo ug si Mario manghikugáng. Si Mario [9]modagkut sa cigarilyo).

Pablo

¡Atuat na!

Tonay

¿Unsa pay gibuhat mo dihá?

Pablo

Nagpahayahay pa.

Tonay

Maanindot hinoon. Maó diay kaná ang gilabdan sa ulo? ¡Saká dirí! ¡Dalí! ¿Buut ka pa gayúd nga manaog akó?

Pablo

A...a...adto na akó. (Magkabuang). ¿Ug ikaw Mario?

Mario

Magasuroysuroy pa. (Mopig-it sa kamót ni Pablo). Nan, hangtud ugmá, ug maayong gabii.

(Mabati ang kagahob sa tawo).

Pablo

(Nagapadulong sa ganghaán sa iyang baláy) ¿Unsa kaná?

Tonay

Ang Balitaw.

Pablo

¿Pasayaw ba kitá?

Tonay

Oo, pasayaw.

Pablo

Saká, Mario, ¿dili ka motan-aw?

(Magasugod ang músiko).

Mario

Ayaw na lamang: ari lamang akó sa ubús.

[Sulod]

GULA IV

Ang Balitaw ug mga tawong kuyog.—Pablo ug Tonay.

Tanán

Ñor, maayong pasko! Pasayaw ka ba sa Balitaw?

Pablo

(Nagasulod sa ganghaán). Oo, sayaw, sayaw.

[10]

[Sulod]

GULA V

Si Filó motambo sa luyó sa iyang Inahan.

MUSICA

Lalake

Maayong gabii,
¡oh!, dalagang maanyag,
bitoon sa Langit
nga dinhi natagak.

Pasayloa kiníng nagasangpit
sa pagsaysay sa iyang mga kasakit;
kong kaloy-an mo siyá
ang kalipay maó
ang magahari sa iyang kinabuhi.

Babaye

Ikaw usáb batagan
sa maayong gabii.
¿Unsay imong tuyo
sa pag-anhi dinhi...?

Nagalibog, ondó, ang akong ulo,
nga kalooy man ang imong gihangyo,
kay walá ko hisayre
ang imong gibati;
hilanat ba kahá kun kabuhi.

Kasakit sa gugma
ang akong ginaantus,
ikaw ang hinungdan
kalipay kon tim-os.

Basa kay ikaw man ang nainguan,[11]
ang kalooy ayaw pag-itungina:
tipigan mo akó
nianang dughan mo
aron makab-ut ko ang kabulahanan...

¡Ay! dili mahimo
ang pagtipig ning dughan
sa usá ka gugma
nga salingkapaw.

Ang sa babaye bayáng kasingkasing
dili sama sa sangá sa kahoy,
nga kong tutugpahan
sa langgam lumalangyaw,
dili mobati sa kadagaang.

Kalipay ning dughan
ug pinili kong bulak,
sa paghigugma
ayaw pagkatahap.

Gihigugma ko ikaw sa tinuod
sulod sa hatás nga panahón,
ugaling walá ka
masayod kanako
kay gihalaran ko ikaw sa tago.

¿Unsay kamatuoran?

¡Kiníng kasingkasing!

¡Dili katohoan...¡

Saksing dili mabalhin...

L.
Kong mahimo pa lamang, Inday, nako[12]
pagbukás kanimo ning dughan,
makita mo gayúd
nga sa iyang sulod
ang larawan mo da ang gihalaran.

Imo kutub karón

ang akong kasingkasing...

¡Salamat kanimo,

maanyag nga “jazmin”!

¿Dili na ba kahá gayúd mabalhin

ang pagbati mo, Inday, karón kanako?

Sahí nianang bakó

sa mga kawayan,

nga dili, ¡dili gayúd maliso...!

B. ug L.

¡Bulahang kasingkasing
ang magakatipon,
ginapus sa gugma
nga waláy pagkabalhin!

Kasinahan sa kabulakan
ug manolonda sa kalangitan,
sanglit dili silá
managpakakaplag,
sa kalipuy nga atong pagabation....

Tonay

“Cariñosa” na usáb, “cariñosa”.

Tanán

“Cariñosa,” “cariñosa”.

(Sayawon ang “Cariñosa”. Inigkahumán, ang manan-aw mopakpak ug hulogan ni Tonay duhá ka pisos).

Tanán

¡Maayong Pasko, ñora!

[13]

(Mabungkag ug manglakaw sa luyó ug luyó. Ang orkesta magaparayon paghoni sa mahinay hangtud sa kawagtang sa mga tawo. Si Tonay Motak-op sa tamboanan. Si Mario mahibilíng usará ug magsuroysuroy).

[Sulod]

GULA VI

Mario

“Finis coronat opus”... Karóng gabhiona makuha ko na gayúd ang Port-Arthur. Si Filó dili ko dad-on sa Convento, dili usáb sa Hukmanan. Karón adto ko dad-a sa akong payág sa Labangon ug... ugma da kamí mangatubang sa Maghuhukom arón sa paghimo sa “casamiento civil”, ¡Ah, Filó, karóng gabhiona maako ka na gayúd! ¡Ñora Tonay, ñora Tonay! Kay walá ca man buut sa minaayo sa dinautàn. (Mosulod pagdalí sa kilid nga walá).

[Sulod]

GULA VII

Tasan ug Tonyo

(Gikan sa kilid nga wala: ganghaan sa ilang balay nga atbang kang Pablo)

Tonyo

(Itudlo si Mario nga nagasulod) ¿Kinsa kadtong nagalakaw pagdalí, Maestro Tasan?

Tasan

¿Walá ka pa gayúd makailá niana nga adlaw ug gabii anaa sa baláy ni Don Pablo?

Tonyo

¿Si Mario Katigbak?

[14]

Tasan

Oo, ang “kuan” ugód (ipasabút sa kamót) ni Filó...

Tonyo

¡Pagkaanugon ni Filó kong mahulong lamang sa mga kamót nianang tawhana!

Tasan

¿Nganong moingón ca niana?

Tonyo

¿Nalimot ka na nga kaná moáy usá sa mga gikatahapan nga maóy nagbunó kang Pepe nga magulang ko?

Tanán

¡Ah! Tuod no. Apan dili kay siyá da. Gikatahapan usáb si Don Pablo kay, matud pa ugód sa mga dantáng dila, nga kadtong si anhing Pepe namabaye kang (ihonghong) ñora Tonay.

Tonyo

Kaná hinoon matuod. Apan labíng dakú gayúd ang katahap kang Mario, kay siyá ug kadtong akong igsoon daan na man nga nagkabingkil.

Tasan

¿Unsay gikabingkilan?

Tonyo

Kaniadto ngód sa 1896, sa panahón pa sa España, si Pepe nga misulod sa pagka “voluntario”, maóy nagtoltol sa mga “guardia civil” nga nagdakóp kang Mario. Maó nga nasukó siyá sa akong igsoon.

Tasan

Apan, ¿unsa bay gisangputan niadtong ka matayon ni Pepe?

Tonyo

Nga hangtud karón walá hibaloí ang matuod nga mamumuno. Karóng gabhiona tangkog [15]nga unóm ka tuig. “Noche buena” nga ingón niaron maó ang pagkahitabó. Maó nga kong moabút gani kiníng gabhiona, dili gayúd akó mopuyó sa akong baláy, kay daw pagahitan-awán ko ang landong sa akong igsoon. Ug kong magabii, dili usáb akó molabáy nianang Magtalisáy, kay daw pagahitan-awán ko si Fope nga nagbuy-od ug nagkadugo... (Modukó ug maghinoktok).

Tasan

Apan, mahimo ba nga mahilom na lamang kanáng pagbunó kang Pepe?

Tonyo

¡Ada! Mahilom na lamang kahá kaná, sama sa pagkahilom sa bata nga bag-ong gianák nga hikit-an sa atabay sa “Colegio de la Inmaculada Concepcion”.

Tasan

“¡Inmaculada, Inmaculada!” ¡Bilanggotanan nga “Inmaculada”! ¡Phue! ¡Tala na, higala Tonyo! Lud-on akó nga magpalandung nianang mga butanga. Sa kalibutan walay katarungan, ug maó nga usá ka bitoon nga hikaplagán sa mga “Astronomo,” dili pa dugay gibunyangan ni Flamarión sa ngalan “Justicia.” kay maó kono ang bitoon nga labing nahalayó sa Kalibuton. ¡Phué! Tala na.

Tonyo

¿Asa kitá?

Tasan

Magasuroy kitá sa halayó. Adto sa San Nicolas, aron dili ka mahinumdum sa imong [16]igsoon...

Tonyo

¡Tala na!

(Manulod sa kilid nga too)

[Sulod]

GULA VIII

Panon sa mga Beata.

(Gikan sa wala)

(Mabati ang kusog nga bagting sa mga lingganay).

MUSICA

“Ave-Mari-prisma,”
inahan sa “gracia,”
“turris Eburnea,”
sa Langit tag-iya,

Abayang malig-on
sa makasasalá,
ning nagakulitong’
lawod sa selá.

Dayegon ang ngalan
Maria “Santisima”
nga sa Kayawaan
malig-ong sagang,
ug ginakurogan
sa Kaespidnohan,
Kapurgatoriohan
ug sa Kalimbohan.

(Mohunong ang tanán. Ang usá mouna, maglukselukso sa kalipay moatubang sa iyang mga kauban ug moingón:)

Onom ka “plenaria”[17]
ang akong nadawat,
ganinang buntaga
sa akong pagkalawat.

Kong akong idugang
sa daang “indulgencia,”
moabut sa kalim-an
ug... ¡seguro ang “gloria!”

(Moluksolukso usáb ang ikaduhá ug mamulong:)

Daúg ko ang iya
diay nga nadawat,
bisan ilakip pa
ang sa iyang kalawat.

“Doscientos cincuenta”
ang akong “plenaria,”
ug “ciento cincuenta”
tinugot sa Papa.

(Ang ikatoló ka “beata”, mabdos, mokoot sa sudlanán sa iyang saya usá ka listahán, basahon niya sa atubangan sa iyang kaukan ug moingón:)

“Doscientos cincuenta”
ug “ciento veintiocho”
pagkab-ut sa “gloria”
igo na kaayo.

Kong akong ipunó
king “mil ciento cuatro,”
tingali kanakó
mointap ang Espidno.

[18]

Walay makasama (moluksolukso sa
kalipay).
sa ginatiman-an
nakong “indulgencia”
ning iistahan.

Tanan

Sa akong banábaná,

ang Langitnon “gloria” ...

Tanan

Yausa, ¿unsa kaná? (itudlo ang tiyan.—“Sus-mari-sép”—mangurós).

Beata

¡Hilom! ¡Indulgencia!... (Pikpikon).

(Manulod sa too).

[Sulod]

GULA IX

Mario ug Biyay

(Gikan sa kilid nga wala)

Biyay

Apan, dili kahá unya hibaloán nga?...

Mario

Dili lagí. Ingná lamang unyá nga sa dihá nga nangluhod kamó sa Simbahan, si Filó nawagtan, ug walá mo hibaloí kong diin padulong.

Biyay

Ay... mahadlok lagí akó intawon... (manglantaw) ¿Hain na kadtong akong mga kauban?

Mario

Pasagdí lamang kadto silá (gunitan si Biyay nga buut molakaw). Dalí na, hapitá si Filó. (Mokuot sa bolsa usá ka papel de bangko ug itunol kang Biyay). Adia, o, imong Pinaskuhan, dalí na ngadto... (Si Biyay mongisi). Adto akó magahulát sa ganghaán [19]sa Simbahan, sa kilid nga too atbang sa baláy ni Pari Basilio, ¿ha?

Biyay

Oo, oo, oo, oo. Na, lakaw na. Akó da ang mahibaló. (Itukmod sa Mario).

(Si Mario modalagan sa too).

[Sulod]

GULA X

Biyay

(Maghilíng si papel). ¿Piláy gihatag kanako? ¡Ohó! Billeteng tagilmaón ka pisos... Ug conant pa. (Magyangóyango). ¡Oh gahúm sa salapí! ¿Kinsay magpalandung nga ang usá ka babayeng ginganlan sa iyang confesor nga “Santa”, ingón kanako, mag-uban-uban ning mga butanga?... Apan... salá ba kahá kiníng “Mortal” kun “venial”? (Modukó ug magahinoktok). Kong dili ko kiní dawaton ug iuli... ¡pagkaanugon! ¿Kinsay pahulám karóng mga orasa limá ka pisos? (Maghinoktok). Waláy sapayán: “mortal” siya kun “venial”, duna akoy lungág nga kalutsan. (Mokupót sa iyang, bakús nga “correa”). Tungúd niining “correa”, makadawat akó usá ka gatús ka adlawong “Indulgencia plenaria”. (Mokupót sá “carmen”) ug tungúd ning “carmen” usá usáb ka gatús. Tanán: dubá ka gatús nga pasaylo sa akong mga salá. Nan, ugma sayó kaayo, molimós akó usá ka bag-ong “correa” ug usá ka bag-ong [20]“carmen”... impas na ug nagalabaw pa gani ang bayad hinoon. (Mohalók sa “carmen” ug “correa”). ¡Ay “correa” ug “carmen” kong manluluwas! (Mopadulong sa ganghaán ni Don Pablo ug motoktok). Ñora Tonay, ñora Tonay, ñora Tonay!

[Sulod]

GULA XI

Biyay ug Tonay

(Si Tonay motambo)

Tonay

¿Kinsa kaná?

Biyay

Ñora Tonay, maayong gabii...

Tonay

Oh, Biyay, ikaw diay?

Biyay

Oo, akó. Gihapít ko si Filó kong buut ba mosimba. Ang Obispo da ba karón maóy magamisa: mohatag sa “bendicion papal” ug dunay “indulgencia”.

Tonay

Tuod no: maayo nga gihapit mo.

(Molingi sa likód).

¡Filó! ¡Filó! ¿Nag-ilis ka na?

Filó

(Sa sulod).

Oo, Nanay.

Tonay

Na, lakát na: Ania si Iya Biyay nagahulát kanimo.

Filó

(Sa sulod).

Adto na akó.

Tonay

Na, ilakíp lamang akó, Iya Biyay, sa imong Pangadye, ¿ha?

Biyay

Mahimo, basin pa dunggon sa Ginoo. Mikalawat da ba akó karóng buntag...

[21]

Tonay

Maayo hinoon. Akó ugma na lamang mosimba kay si Amboy gilabdán sa ulo.

[Sulod]

GULA XII

Biyay ug Filó

Filó

(Iniggulá sa ganghaán). Tala na, Iya Biyay.

Biyay

Na Ñora Tonay, arí na kamí.

Tonay

Na, pag-ayo-ayo kamó. ¡Filó! Ayoha kanáng imong “blonda”.

Biyay

Dalí kay tingali maghnot na sa Simbahan ug walá na kitay kaludhan.

(Manglakaw sa too. Madungóg ang kusóg nga bagting sa lingganay).

[Sulod]

LAING DAPIT

USA KA DALAN SA SAN NICOLAS. GABII.

[Sulod]

GULÁ XIII

Panon sa “Siete Doctores”. Gikan sa wala.

MUSICA

Ang tawo nga bantugan,
halalum sa kinaadman
sa gihapon may kalibgan
ang iyang panumduman.

Kay ang duquesa nagaandam
sa tigmó nga ipahamutang
kay angay sa mga maalam
ug dakú ang kapuslanan.

[22]

Doctor 1

Ania na kitáng tanán
tagsa-tagsa nga may kinaadmán
lainlain ang hingtungdan
nangabút walay kakulian.

Akó kay filósofo
ilhon ning mga tawo
kay gidalá kong vestido
muceta color del cielo.

Doctor 2

Akó doctor man usáb
medicina king natugkad
king muceta kong madalag
timaan ning kaluspad.

Sa Dios kanakó gitugot
king doctoral kong naabút
ang pagpanambal koy gisangput
ug sa pulso arang makakupot.

Doctor 3

Akó kay astrólogo
king muceta kong morado
ang naabút sa isip ko
ang langitnong mga astro.

Langit, bitoon ug bulan
sa Langit nga kahitas-an
nasusi ko sa waláy kakulian
gumikan ning akong kinaadman.

Doctor 4

Akó kay doctor sa hangin

king muceta ko nagcalainlain

timaan sa waláy pagkabalhin[23]

king estudio nga daw salamin.

Matemático nga gayúd
king estudio kong tuod
kay bisan sa kahiladman sa lawod
hipalgan ko sa waláy kalisód.

Doctor 5

Akó usáb may estudio
leyes ang hibaloán ko
mapulá king muceta ko
timaan sa pagkasabio.

Ug tungúd sa pagkajusticia
sa akong ley kuhaa
kay ang akong providencia
gigamit sa pagsentencía.

Doctor 6

Canonista man usáb akó
doctor nga maingón kaninyo
may verde nga pagkahimo
king naangkon kong vestido.

King akong kinaadman
maóy matuod nga timaan
sa Santa Iglesia kahayagan
ug ning santos nga tinohoan.

Doctor 7

Akó kay teólogo
maputí king vestido
kay daw mahusay kaayo
ang tanáng pagsabút ko.

Kay king akong kinaadman
bisan unsa waláy kalisdanan[24]
masabút sa waláy kakulian
kay sa Dios nga tanán gumikan.

[Sulod]

GULA XIV

Tasan ug Tonyo.

(Gikan sa too.)

Tasan

¿Unsa na kiníng dalana?

Tonyo

Dalan ni Novaliches. ¿Walá ka magtan-aw nianang Simbahan? (Itudlo sa kilid).

Tasan

¿Nakakitá ka niadtong mga buang nga nangagi? (Itudlo ang mga “doctor” nga nanglakaw).

Tonyo

Oo, maó ang “siete doctores”.

Tasan

“¡Siete tontos”! ingna.

Tonyo

¿Ngano man usáb?

Tasan

Kay nagapacaulaw sa atong kaliwat. ¿Nakadungóg ka ba nga dunay “doctor sa bangin”?

Tonyo

Walá.

Tasan

¿Nakadungóg ka bi nianang ilang mga luwa nga pulós waláy mga tiil ug ulo?

Tonyo

Tuod gayúd hinoon.

Tasan

Nan, dili ba usá ka kaulawan kaná sa mga matá sa mga lumalangyaw nga nanagtan-aw sa atong mga buhat? ¿Unsay ingnon sa atong kaalam? ¿Dili ba unyá nganlan kitáng mga “salvajes” ug buróng?

Tonyo

Matuod. Apan... ¿unsa nang orasa?

Tasan

(Motan-aw sa iyang orasán). Ika 11 na.

[25]

Tonyo

Igo pa diay, makaabut pa kitá sa misa sa San Nicolas. ¿Manimba kitá?

Tasan

Ikaw lamang, akó dili makasulod sa mga Simbahan. Sayud ka nga akó “librepensador”, ug dili buut nga pagbut-an ang akong buot. Akó nagatoo sa maabút sa akong hunahuna, dili ingón kanimo nga nagatóo sa ginapatohoan. Ihatúd ko lamang ikaw sa likoanan sa Simbahan.

Tonyo

Ug ikaw, ¿asa ka man? (Manglakaw).

Tasan

Pauli na sa pugarán ug matulog. Gikapoy na akó kaayo sa atong pagsuroy.

(Manulod sa walá).

[Sulod]

GULA XV

Mario ug Filó

(Gikan sa too)

Filó

(Itudló si Tasan ug Tonyo). ¡Walá ba kahá kitá hikit-í niadtong duruhá?

Mario

Bisan hiilhan, ¿maunsa man? ¿Duna pa kahay makaagaw kanimo sa akong mga bukton?

Filó

Apan, ¿mounong ka gayúd kahá kanako?

Mario

¡Hangtud sa kamatayon! (Mogakús).

MUSICA

Mario

Gawás sa imong mga ginikanan
kinabuhi ko ayaw pagkahadlok,[26]
bisan asa kitá mahadan-ok,
kiní (itudló ang
buktong too) akó kanimong ilaban.

Filó

Himaya ug kalipay niining dughan

nga sa gugma ko maó ang tag-iya,

kinabuhi ug kalág ko ania,

pagbut-i kanimo ko ihalad.

Mario

¿Magatuman ka ba sa imong saad?

Filó

Kong magalapas, kiní (itudlo ang kasingkasing) laksi-a,

Mario ug Filó
¡Oh gugma, gugmang putlí ug hingpit
nga nagadilaab sa kasingkasing,
maanyag ug malabong salingsing
nga mopapas sa mga kasakit,
pasilongi kamí sa imong langit
kuha-i, tangtangi sa kalaay,
hatagi ug hupaga sa kalipay,
nianang kalipayng dili malaya,
ug, sa mga bukton sa himaya,
tugoti nga kamí mouraray.

(Manulod sa Walá)

[Sulod]

LAING DAPIT

KATULGANAN NI PABLO UG TONAY

Sa kilid nga wala anaa ang duhá ka “catre” nga ginahigdaan sa magtiayon nga nangatulog. Mangitngit. Mao ray suga ang usa ka lamparahan sa lana.

(Nagahoni pa ang Orkesta)

[27]

[Sulod]

GULÁ XVI

Pablo ug Tonay

Pablo

(Nagadamgo). ¡Ah Mario! Karóng gabhiona tangkud na nga upát ka tuig. Nagasuroysuroy kitá. Sa pagpamauli maó gayúd usáb ang paggulá nianang ganghaán niadtong banyagang Pepe nga nagbulíng sa akong dungóg. Atong gigukód: ug ang paghitungúd nianang punoan sa Magtalisáy, atong hiapsan. Mosukol untá, apan hapon na: imong gigunitan ug akong gipaspusan sa ulo. Ang banyaga napukan: mikirig. Ug dayon tang panalagan.

(Si Tonay mahagmatá ug namati)

¡Ah! Malipayon akó. Ang bulíng sa akong agtang nahugasan sa dugó niadtong lalake ni Tonay... Ang asawa ko na lamang ang walá pa makabayad sa iyang salá. ¡Bathala! ¿Hain ka? Kong matuod kang buhí ug matarung ¿nganong walá mo siloti ug patya ang makasala nga nahibilín? (Mahingpót ug mobangon). ¡Jesus, Jesus, María y José!

Tonay

(Moduol nga daw nagkabuang). ¿Naunsa ka, Pablo? ¿Unsa kadtong gipangyamyam mo?

Pablo

(Daw alimongawan). Walá man.

Tonay

(Kaptan ang duhá ka kamót). Tanán nabati ko. ¿Unsay pulong mo? ¿Ikaw ug si Mario [28]diay maóy nagpatáy niadtong tawo nga gipangabubhoan mo kanako?

Pablo

(Motindog ug tal-opan ang baba ni Tonay). ¡Sit! Ayaw pagsaba. ¿Kinsay nagsulti kanimó nianang banyagang butangbutang? (Magakuróg) ¿Kinsa?

Tonay

Sa imong kaugalingong baba nadungóg ko karón sa dihá nga natulog ka...

Pablo

¿Akó? ¿Akó magsulti niana? Akó... akó... akó... walá magpatáy niadtong tawhana nga bisan gani ang ngalan dili ko buut hinumdumán. (Dinalídalí).

Tonay

¿Kinsa man diay ang nagpuspus nga imong gipangyamyam kaganina?

Pablo

Si... si... ¡si Mario!

Tonay

¿Há? Ug unya nianang tawhana buut mong minyoon si Filó? (Singgit). ¡Mga mamumuno!

Pablo

¡Hilom! (Sumbagon si Tonay sa Pihing. Si Tonay mahapahigda sa higdaanan. Si Pablo magkabuang manglagnót sa buhók, mahapalingkod sa higdaanan ug tabunan ang iyang nawong sa mga kamót). ¡Bathala ko!

(KATAPUSAN SA ORKESTA)

Katapusan sa unang bahin.

[29]

[Sulod]

IKADUHANG BAHIN

KAHIMTANG SA UNANG BAHIN—ADLAW—MGA TAWO SA LUNGSOD NGA NAGAHISGOT SA NAHITABO KANG FILÓ, BIYAY SA TALIWALA.

[Sulod]

GULA I

MUSICA

Mga tawo sa Lungsod:

Nabungkag sa luthang gabii
ang mga malig-ong Kotta
ug sa maísog nga Kuroki
ang Yalú gayúd nakuha.

Bisan unsaon pagbantay
kong ang gugma maóy magsugo
waláy kotta nga motunhay
sa pilit gayúd moampó.

Kong may himaya sa langit,
may-kalipay man sa yuta,
ug maó kong magkadikit
ang apú ni Adan ug ni Eva.

Mga lalake:

Dili gayúd kasaligan,
kay “billako”, kináng babaye:
kusóg motampok sa dughan
silabon nagadamgo sa lalake. (Ang
mga babaye mangyam-id).

[30]

Tanán

¡Suginli kamí, suginlí kamí sa nahitabó kang Filó!

Biyay

Pamati a ninyo. (Alirongan siyá). Kagabii, si Filó mikuyog kanako sa pagsimba.

Tanán

Nan, nan.

Biyay

Nanimbá kami ug hangtud sa pagbagting sa “Sanctus” si Filó dihá pa sa akong luyó.

Tanán

Nan, nan, sa pagkahumán sa “Sanctus”.

Biyay

Sa pagkahumán sa “Sanctus” walá na akó mahibaló sa nahitabó, kay sayud man kamó, nga kong akó mosimba, kutub inigbagting sa “Sanctus” hangtud sa pagkatapus sa misa, dili akó molingkod: magaluhód ug mangadye sa dakúng kahugút.

Tanan

Nan, nan.

Biyay

Ná, sa pagkahumán sa misa ug sa tapus akó mangadye sa toló ka “Amahán namo”, sa akong hinalarang San Antonio de Padua, sa paglingi ko pa sa akong luyó, si Filó nawagtang na....

Tanán

¡Kannay!

Usá ka silingan

¿Oh? ¿Dili ba si San Antonio maóy patron sa mga butáng nga mawagtang?

Biyay

Sa mga butáng, sabta ninyo pag-ayo, sa mga butáng, dili sa mga tawo.

Tanán

Tuod... (Manglingiw ug managkidhat).

[31]

[Sulod]

GULA II

Pablo ug Tonay nga manggula sa ganghaan sa ilang balay.

Biyay ug mga tawo.

Tonay

¿Unsa, unsa, unsay inyong gipundokan dinhi?

Tanán

¡Maayong buntag ug maayong Pasko!

Biyay

¡Adá! nanagsukítsukít kong naunsa pagkawagtang sa inyong anák.

Tonay

¡Saba dihá, byatang bugaw! Ikaw kahá hinoon ang nagpawagtang kang Filó....

Tanán

¡Ha, ha, ha! ¡Ha, ha, ha!

Biyay

¡“Glorioso” San Antonio! Makasalá ka bayá, ñora Tonay...

Pablo

¿Unsa man tuod? ¿Kinsa may laing katahapan?

Tanán

¡Ha, ha, ha! ¡Ha, ha, ha!

Tonay

Masusi ra bitaw kanáng tanán karón. Adto kamí sa Hukmanan.

[Sulod]

GULA III

Sila gihapan. Gikan sa kilid nga wala, si Tonyo nagadali nagapadulong sa balay ni Pablo.

Pablo

¡Tonyo, Tonyo! ¿Asa ka?

Tonyo

(Mosumbalik ug alirongan sa tanán). Nangita akó kaninyo. (Nagahangús).

Tonay ug Pablo

¿Ngano, ngano?

Tonyo

¿Nahibaló na kamó kong hain si Filó?

[32]

Tonay ug Pablo

Walá

Tonay

¿Nahibaló na kamó kong kinsay nagtaban?

Tonay ug Pablo

Walá usáb.

Tonyo

Na, si Filó atua magtago sa usá ka baláy sa Labangon, ug ang nagtakan maó si Mario Katigbak.

Tanán

¡Ooooy! (managhunghongay).

Tonay

Tultoli kamí, tultoli kamí. Lilipakan gayúd...

Pablo

Ayaw una. Hinayhinay. ¿Nganong nahibaló ka man?

Tonyo

Ang akong “cucinero” kay Labanganon man, nagsugilon kanako karón, nga gabii, si Filó gidalá ni Mario sa usá ka payág nga anaa, sa luyó sa iyang baláy, ug hangtud karón atua pa gani konó.

Biyay

¡Glorioso San Antonio! (Mangurós makadaghan). ¡Gidangóg mo gayúd ang akong mga pag-ampó!

Tonay

(Tulisokon ang nawóng ni Biyay). Ikaw nagainomlanót, silabon ikaw dagway ang naghikay sa pagkagiw sa akong anák.

Tanán

¡Ha, ha, ha! ¡Ha, ha, ha!

Biyay

Anaa si San Antonio sa langit, ñora Tonay, ipanumpa ko kanimo nga akó waláy salá.

Pablo

Nan, ¿unsa may atong buhaton?

[33]

Tonay

Adtoon ta karón dayon.

Tonyo

Maayo kahá nga inyong isumbong una sa Hukmanan

Pablo

Oo, isumbóng ta una.

Tonay

Karón dayon. Dad-on ta kiníng bugaw arón mahimong saksi.

Biyay

¡Ay San Antonio!

(Si Pablo ug si Tonyo manglakaw pagdalí. Si Biyay guyoron ni Tonyo sa bukton. Padulong sa kilid nga walá).

[Sulod]

GULA IV

Mga tawo sa lungsod.

Tanán

¡Ha, ha, ha! ¡Ha, ha, ha!

[Sulod]

GULA V

Mga tawo.—Si Tasan gikan sa too nagalaylay.

Tasan

(Nagapadulong sa ganghaán sa baláy ni Don Pablo. Mahaurong). ¿Unsay inyong gikataw-an?

U. ka silingan

Dili ikaw ang among gikataw-an, Maestro.

Tasan

¡Awo! Baut... (Nagaparayon paglakaw padulong sa ganghaán).

U. ka S.

Maestro, walá silá dihá.

Tasan

¿Hain man? (Mourong ug alirongan).

U. ka S.

Maó pay pagpanglakaw. Adto konó sila sa Hukmanan.

Tasan

¿Ngano? (Mahikugáng). ¿Duna silay buruka? [34]¿Nag-away na usáb ang magtiayon?

U. ka S.

Walá hinoon apan ang ilang anák nawagtang.

Tasan

¡Hain man? (mourong ug alirongan).

U. ka S.

Gitaban man konó.

Tasan

¿Kanus-a?

U. ka S.

Kagabii.

Tasan

¡Pagkaanindot hinoon sa Pinaskuhan ni Don Pablo! Apan. ¿Kinsa may nagtaban?

U. ka S.

Si Mario Katigbak man konó.

Tasan

¡Daan pa akó! ¿Giunsa man pagkagiw?

U. ka S.

Matud pa, nga kagabii, si Filó gidalá ni Iyá Biyay, byata, sa pagsimba, apan sa pagpamauli na, si Iya Biyay na lamang usará.

Tasan

¡Ah! Waláy duhaduha: si Iya Biyay maóy naghikay nianang tanán.

Tanán

¿Tinuod, tinuod?

Tasan

Waláy lain. Kaná si Biyay gitan-aw ninyo nga nagasantolon karón, apan kaná labíng daután pa kay sa usá ka bitín nga makahilo.

Tanán

¿Ngano man? ¿ngano man?

Tasan

¿Walá ba diay kamó masayud sa kaagi nianang tigulanga?

Tanán

Walá.

Tasan

Kaná kaníadto sa batan-on pa, dili dalaga, dili minyo ug dili balo.

Tanán

¿Unsa man diay, unsa man diay?

Tasan

¡Phuuuuu! (sama sa magahuyóp). Sumala unsay [35]ngalan sa babayeng dili dalaga, dili minyo ug dili balo...?

Tanán

¡Ah! Nakasabút na kamí. (Maghinonghongay ug mangatawa).

Tasan

Nahinumdum pa akó nga ang ulahing “sweetheart” nianang byataha maó kadtong “general” sa mga katsila nga nagpasunog sa Lutaw, ug karón... karón... karón ¡maó ang labíng “beata” sa lungsod!

Tanán

¡Ha, ha, ha! ¡Ha, ha, ha!

Tasan

Makakitá gani kamó usá ka “beata”, hunahunaa dayon ninyo ang duhá ka butáng: Kong dili usá ka Magdalena, kana hamtung nga walá nay mopunít, ¡aw! usahay diay punitón sa mga pari...

Tanán

Matuod, matuod.

Tasan

Ug manggulá ang mga “Apú sa Dios”.

Tanán

Matuod, matuod.

Tasan

Karón nahinumdum akó sa usá ka awit nga ginganlang “Apú sa Dios”.

Tanán

Ambi, awita, Maestro, awita.

MUSICA

Tasan ug ang mga tawo.

AWIT SA APU SA DIOS

Akoy apú ni Bathala

Mariano ang akong ngalan,

[36]

Tanán

Ha, ha, ha, ha, ha, ha.
anák sa usá ka himongaan
nga ní Amoy pinalanggá.

Tanán

Ha, ha, ha, ha, ha, ha.
Sanglit binulig sa “gracia”
sa Dios nga Espíritu Santo,

Tanán

¿Unsa man? ¿unsa man?
bisan akó momaldito,
walá gayúd magdesgracia.

Tanán

Ha, ha, ha, ha, ha, ha.
Sa oras sa pagpalandung
ning aking kahimtang,

Tanán

¿Unsa man? ¿unsa man?
kalipayng waláy sanglitan
ang akong pagabation.

Tanán

¿Ngano? ¿ngano?
¿ngano?
Kay kong akó may solondong
kabilin didto sa Langit,

Tanán

¿Unsa man? ¿unsa man?
dili, dili ikagpananglit
sa kalipay kong yutan-on

Tanán

¿Ngano? ¿ngano?
¿ngano?
Kay sa usá ka pagsangpit
ni Amoy ngadto kang Bathala,

Tanán

¿Unsa man? ¿unsa man?
salapí ug maayong bata,
dili gayúd magahunit.

[37]

Tanán

¡Maldito! ¡maldito! (dagpason).
Ugaling mapugóng usahay
ang kalipay ning kahimtang

Tanán

¿Ngano? ¿ngano?
¿ngano?
kay akó ginadid-an man
sa pagtawág kang Amoy “tatay”

Tanán

Ha, ha, ha, ha, ha, ha.
Apan. Si Nanay
miingón: ¡Maunsa
man!
“basta” akó bayaw gihapon

Tanán

¿Kang kinsa? ¿kang kinsa?
sa Dios nga makagagahum
ug burot king pabawnan.

Tanán

Ha, ha, ha, ha, ha, ha.
Akó maó ang salingsing. (Malipay kaayo)
sa banay sa kalangitan,

Tanán

¡Mananap! ¡mananap! (dagpason).
gawás sa mga kasakitan
sanglit “gracia” ang kabilin

Tanán

Ha, ha, ha, ha, ha, ha.
Ug kong may hikit-ang bata
sa bisan diing atabay

Tanán

¿Unsa man? ¿unsa man?
ig-agaw ko da ig-tagsa (hinayon)
apan,... ¡ayaw, kamó pagsaba!...

Tanán

¡Daan pa kamí! (pakpakon ang mga kamót)

Tanán

(Managpakpak). ¡Maayo, maayo! ¡Usbon, usbón!

[38]

Tasan

(Magalingólingó). Igo na, igo na. Lain na may ato. ¿hain na kahá kadto silá karón?

U. ka S.

Karón atua gayúd silá sa Hukmanan kun sa Municipio.

Tasan

(Motukàb sa kalo). ¡Arí na akó kaninyo! ¡Arí na akó!

Tanán

¡Pag-ayo-ayo, Maestro!

(Si Tasan padulong sa walá nagalaylay).

[Sulod]

GULA VI

Ang mga tawo.

U. ka silingan

¡Na! Igo na sa kutsokutso. Ang tagsatagsa pauli sa iyang baláy. Pasko karón ug angay magpahulay.

(Mabungkag ug manag-awit)

MUSICA

Igo na sa kutsokutso
kay lain king lipatlipat,
¿kinay nasayud kang Filó
kong natapus na ba mo “laudiat”?

[Sulod]

LAING DAPIT

USA KA DALAN SA SAN NICOLAS. ADLAW.

[Sulod]

GULA VII

Pablo, Tonay, Tonyo ug Capitan sa Polis.

(Gikan sa kilid nga too).

Tonay

Ania na kitá sa San Nicolas.

[39]

Capitan

¿Hain ba dapit managtagó?

Tonyo

Haduol na. Parayon lamang kitá.

Pablo

Hulát una kamó makadiyot. (Tanán mangurong). Duna akoy isulti.

Tonay

¿Unsa na usáb? (Mosingka).

Pablo

Karón, hisakpan ta si Filó, ug unya...?

Capitan

Si Mario ug si Filó dakpon ko. Maóy sugo ning “órden de arresto” sa Maghuhukom, (Ipakita ang papel).

Pablo

Nan, dili ba usá gihapon namo ka haulawan? ¿Ulay ug putli pa ba kahá gihapon si Filó nga mopauli sa atong puloy-anan.

Capitan

¿Kutub kanus-a pa ba tábana?

Tonay

Kagabii.

Capitan

¡Hmmm! (Maglingólingo). Malolisódlisod sa...

Tonay

¡Adá! Bisan pa. Waláy sapayán. Palabihón ko ang tanáng kadautan, una matan-aw nga si Filó maasawa sa usá ka...

Pablo

Hinayhinay, Tonay. Hunahunaon ta nga kutub kagabii, si Filó na... na... na...

Capitan

Naminyó na, oo, naminyó.

Tonay

¿Unsay minyó, unsay minyó?

Pablo

Ug ang angay tang buhaton maó na lamang kahá ang pag-uyon sa ilang kaminyoon.

Tonay

(Singka). Dili, dili, dili, Tala na. Pangitaon ta. (Manglakaw padulong sa Walá).

Pablo

(Nga maulahi). Gipanghimaraut ko ang adlaw [40]sa pagpangasawa ning “tigre” nga ang ang nawong tawo!..

MUSICA

ORKESTANG USARA

(Sa kinatungatunga buksan ang laing dapit).

[Sulod]

LAING DAPIT

HAWAN SA USA KA HUKMANAN.—ADLAW.

[Sulod]

GULA VIII

Ang Maghuhukom nagalingkod sa atubangan sa sulatanan ug nagabasa sa usá ka papel. Mobagting sa lingganayng diyutay. Ang Escribano moguhó sa ganghaán.

Escribano

¡Señor!

Mag.

Do we have cases to decide this morning?

Escribano

Esteeee... esteee.., estooo (Molingi sa likód.) Interprete, venga V.

[Sulod]

GULA IX

Maghuhukom, Escribano ug Interprete.

Intérprete

¿Que hay?

Esc.

Haga V el favor de preguntar al Sr. Juez que es lo que me ha dicho. Ya sabe V. que no entiendo el ingles.

Int.

The Notary did not understand what you said to him.

Mag.

Do we have cases to decide this morning?

Int.

Tenemos causas para esta mañana?

[41]

Esc.

No, señor. Hoy es fiesta oficial y no hay ninguna causa en el Calendario. Si ahora hemos venido es para despachar las causas apeladas que serán enviadas en la Corte Suprema en el correo que saldrá mañana.

Int.

No, sir. It is an official holiday now and there is no case written on the Calendar. If we have come to-day, it is only to dispatch the appealed cases, which will be sent to the Supreme Court by the mail to-morrow.

Mag.

Well. And to-morrow?

Int.

Bien. Y mañana?

Esc.

Mañana tenemos las tres causas contra el Director de “La Antorcha”, por libelo.

Int.

To-morrow we shall have the three cases for libel against the Editor of “La Antorcha”.

Mag.

Who is the accuser?

Int.

¿Quien es el denunciante?

Esc.

El muy Reverendo Padre Procopio Pantoja.

Int.

Priest Procopio Pantoja.

Mag.

I do not like that kind of cases. I believe that the Court of Justice is not the place where they ought to discuss slight grudges. I do not understand why the Fiscal pays attention to these things.

Int.

No me gusta esa clase de causas. Yo creo que la Corte de Justicia no es el sitio donde [42]deben ventilarse las rencillas personales. Yo no entiendo porque el Fiscal atiende esas Cosas.

Mag.

We would better transfer this case for another day. I want to see the Fiscal. I will not allow that those merchants of the religion should make of the Court an instrument of revenge.

Int.

Transfiérase para otro dia. Yo quiero verme con el Fiscal. Yo no permito que la Corte sea instrumento de venganza de los Mercaderes de la Religion.

(Sa sulod madungóg ang dakúng kagahob. Madungóg ang tingog ni Tonay nga magkanayón: “¡Makita ninyo karón! ¡Makita ninyo karón!”).

Mag.

What is the matter?

(Ang Escribano ug Intérprete manulod).

Mag.

(Singgit). Silence! Silence! (bagtingon ang linganay). May be somebody is fighting. I hear something like a woman’s voice. What custom have those Filipino women?

[Sulod]

GULA X

Maghuhukom ug Interprete, (ang interprete gikan sa sulod).

Int.

It is about a snatching and a marriage; but the girl’s mother is opposed.

Mag.

Let them come in.

[43]

Int.

(Modungaw sa ganghaán) ¡Dayon kamó! ¡Dayón kamóng tanán!

[Sulod]

GULA XI

Maghuhukom, Escribano, Interprete, Pablo, Mario, Filó, Tonay ug Capitan sa Polis.

Tanan

¡Buenos dias, señor!

Mag.

Good morning.

Esc.

Esta señorita (itudló si Filó) ha sido raptada por ese caballero (itudló si Mario).

Int.

This young lady has been snatched by this gentleman.

Tonay

Ese hombre, señor, mucho malo.

Mag.

Say nothing!

Int.

¡Hilom!

Esc.

Ayaw pagsulti kong dili ka pangotan-on (Moatubang sa Maghuhukom) Ellos quieren contraer matrimonio civil; pero parece que los padres de la muchacha se oponen.

Int.

They want to make a contract of a civil marriage; but it seems that the parents of the girl are opposed.

Mag.

(Molingi kang Mario.) Do you like to marry this girl?

Int.

¿Quire V. casarse con esta muchacha?

Mario

Sí, señor; como que por ese motivo la heraptado porque su madre se opone tenazmente à nuestro enlace.

[44]

Int.

Yes sir, that is the reason why I snatched her because her mother is opposed, to our union tenaciously.

Mag.

How old are you?

Int.

¿Que edad tiene V.?

Mario.

Veintiocho años.

Int.

Twenty eight years old.

Mag.

(Molingi kang Filó) And you, do you like to marry him?

Int.

Y V. ¿quiere casarse con él?

Filó

Sí, Señor. (Si Tonay manakmol ug magalungótlungót sa kasukó).

Int.

Yes, sir.

Mag.

How old are you?

Int.

¿Qué edad tiene V.?

Filó

Viente años.

Int.

Twenty years.

Mag.

Where is the father?

Int.

He is this man. (itudlo si Pablo)

Mag.

Well. Do you consent your daughter’s matrimony?

Int.

¿Consiente V. el matrimonio de su hija?

Pablo

Lo que opine mi esposa.

Int.

My wife decides it.

Mag.

What do you say? (Molingi kang Tonay).

Int.

Mi no quiere, señor.

Int.

I do not consent.

[45]

Mag.

Why?

Int.

¿Por qué?

Tonay

Mi no quiere ese hombre criminal. Ese matar aquel Pepe seis años na karón.

(Si Pablo moluspad ug modukó. Si Mario mosiga ang mga matá. Tanán manghikugáng).

Mario

¡Falso! ¡Eso es una infame calumnia!

Mag.

Silence! What did she say?

Int.

She says that she does not consent in, because that man is a murderer. He murdered a man whose name was Pepe, six years ago.

Mag.

If you knew that he is a murderer, why did you not complain before?

Int.

Si V. sabe que es asesino, ¿por qué no lo denunció desde antes?...

Tonay

Kay kagabii man lamang akó manghibaló: gisuginlan akó sa akong bana...

Pablo

¡Tonay! (Buut moduol, mahaurong ug manglagnot sa buhók).

Mario

¡Pablo! ¡Has caido! ¡Falso! ¡Ese (itudló si Pablo) es el verdadero asesino de Pepe, y no yo que soy inocente!...

Pablo

¡Nahulog akó!...

Tonay

Ikaw, ikaw, ikaw maó ang nagbunó.

Mario

Dili, dili, dili; ang imong bana maóy nagbunó kang Pépe. (Mangisog).

[46]

Tonay

¡Ikaw, ikaw, ikaw!

(Si Tonay modasmag kang Mario. Kiní managang. Si Filó kawad-an sa buot. Ang Maghuhukom mobagting sa lingganay. Ang Capitan, Escribano ug Intérprete manag-uláng kang Mario ug Tonay. Dakúng kaguliyang ug kayagaw).

Mag.

Silence! Policemen! Come on Policemen! Put all of those in prison.

ORKESTA

Katapusan sa ikaduháng bahin.

[47]

[Sulod]

IKATOLONG BAHIN

HAWAN SA BALAY NI DON PABLO—SI TONAY UG SI FILÓ NAGLINGKOD UG MANAGHILAK—KAADLAWON

[Sulod]

GULA I

Tonay ug Filó

(Si Filó motindog ug moawit)

MUSICA

(Magahilak ug magatabon sa panyo).

Filó

¡Oh! mga luhang mainit
ang pagdaligdig hinaya
kay malumós kiníng ginhawa
sa hilabihàng mga kasakit.

¡Oh! mapuangurong langit
ang kalipay ko iuli,
kun kuhaa king kinabuhi
arón matapus kiníng mga kasakit.

¡Amahán! langitnong ngalan,
¡Amahán! pulong malinis
ug binuhat nga matam-is
nga magalipay sa dughan.

Mga agulo ning kasingkasing,
lupád ngadto kang Bathala,
ingná siyá nga dili salá
ang pagpapas sa buling,

[48]

Makalibog uyamut
ang gihimo mo, ¡oh langit!
dungga kiníng mga pagsangpit,
puypuya ang mga kaligotgot.

Kong ikaw ang gamhanan
ikaw maóy angay silotan
sanglit imong gimbut-an
ang nabuhat sa akong amahán.

(Mohilak paglabí)

¡Atua didto!... ¡Pagkamingaw!
sub-ungon sa bilanggoan niya!...
¡Atua didto!... ¡Nagausara!
sa iyang mga panghupaw...

¡Waláy asawang nagalipay!...
¡Alaut nga amahán! ¡Ay!...
¡Luwasa! ¡Luwasa ninyo si Tatay
tabang kamó kay akó mamatáy!
(Panawan)

(Si Filó mahapalingkod pagbalik ug maghilák)

[Sulod]

GULA II

Tonay, Filó ug Tonyo

(Si Tonyo gikan sa dalan)

Tonyo

Ñora Tonay, ñora Tonay...

Tonay

Ha. (Mamingaw)

Tonyo

Oras na sa pagpanglakaw.

Tonay

¿Unsa na bang orasa?

Tonyo

(Motan-aw sa iyang orasán). Maó pay pagbagting sa ika upát sa kaadlawon.

[49]

Filó

¡Ay si Tatay intawon! ¡Duhá na lamang ka oras ang kinabuhi!... (Mohilak).

(Si Tonyo motabon sa iyang mga matá).

[Sulod]

GULA III

Tonay, Filó, Tonyo ug Maestro Tasan.

(Si Tasan gikan sa dalan)

Tasan

Maayong buntag. (Mamingawon).

Tonyo

Dayón, Maestro Tasan.

Tasan

¿Unsa pay atong gipaabut?

Tonyo

Ayaw una. Pasagdan tá nga manghungaw ang mga kasukó nianang duruhá. (Itudló si Filó ug Tonay). Manglingkod una kitá.

(Si Tasan ug Tonyo manglingkod).

(Si Tonay ug Filó manulod).

[Sulod]

GULA IV

Tasan ug Tonyo

Tasan

¡Pagkamingawong palandungon! ¿Unsa bay pulong sa Corte Suprema sa iyang hukóm?

Tonyo

Ang Corte Suprema miuyon sa hukóm ni Juez Peterson tungúd sa hilabihang mga kamatuoran nga dili malalis.

Tasan

¿Ug ang manlalaban sa Manila?

Tonyo

Ang mga manlalaban duruhá; apan bisan kinsa konó nga manlalabana, dili makaluwas kang D. Pablo, tungúd sa mga gipahayag ni Mario ug sa ubáng mga saksi.

Tasan

¿Ngano? Kay, unsa bay pulong ni Mario?

[50]

Tonyo

Si Mario nag-ingón nga si D. Pablo gayúd konó maó ang nagpatáy kang Pépe.

Tasan

¿Ug siya?

Tonyo

Kauban lamang. Maó nga si D. Pablo giilá gayúd sa Hukmanan nga makasasalá ug gikanyonan ang hukóm sa kamatayon nga gipahamtang nianang waláy kalooying Maghuhukom.

Tasan

¿Ug si Mario?

Tonyo

Bilánggoon lamang 3 ka tuig, tungúd sa iyang pagtabon sa salá.

Tasan

¡Makalolooying mga higala! (Manangpilíng silang dahá ug managhinoktok). Ikaw sayod uyamut kong giunsa ko pagkamahal si Compare Amboy: kutub sa tuig 1885 nga maó ang pagkugos ko sa bunyag kang Filó hangtud karón, walá gayúd malubàd ang among pagkahigala. Ug si Mario, sayod ka usáb nga kanáng batan-ona dihá magtubó sa akong tolon-anán. Akoy nagtudló kaniya sa A B C. (Manghupaw). ¡Hay! ¡Pagkawaláy mga palad!

Tonyo

Akó usáb, maestro Tasan, nahinuklog ug mibati uyamut ning kadautan nga gidangat ni D. Pablo. Siya, bisan tuod maó ang nagkuha sa kinabuhi ni Peping, igsoon ko, walá gayúd akó ikagbalus sa mga utang buut nga nadawat ko kaniya. Sa dugaying panahón [51]nga kamí managsilingan, makadaghan akó ug ang akong banay tabangi niya sa among mga kagul-anan. Maó nga walá akó makasabút ngano kadto si Pepe nakaako sa pagbudhí sa usá ka higalang buotan ug mahigugmaon. Ug si Mario, bisan kutub kanhi mabug-at ang dugó ko kaniya, ning higayona nalooy akó uyamut usáb.

Tasan

Ug tan-awa kong unsa ang kalibutan. Karón nga si Compare Pablo atua na sa kadautan, kitá dang duhá ang higalang miunong kaniya. Tanán managpanalikód kaniya. (Motagotó ug magalingólingó). Oras na sa pagpanglakaw, ¿hain na man kadto silá?

Tonyo

Tawgón ko. (Motindog ug mamati sa ganghaán). Nagadye pa kahá...

Tasan

Tawga na lamang kay tingali kulang na kitá sa panahón.

Tonyo

(Motawág sa ganghaán sa “cuarto”). Ñora Tonay, ñora Tonay, oras na sa pagpanglakaw.

(Sa sulod si Tonay motubág: “¿Ha?”)

Tasan

¿Gitugot ba ang pagduaw sa bitayón?

Tonyo

Oo, gitugot; apan ambut kong ang kabanayan da kun lakíp ba ang mga higala.

[Sulod]

GULA V

Tasan, Tonyo, Tonay ug Filó.

(Si Tonay ug Filó manggula sa ganghaan magahilak[52] ug mamingawon).

Tonay

Tala na....

Tanan

(Motindog). Tala na. Igo na sa paghilak, Maré, inhangád lamang kanáng mga matá sa langit, diin atua ang matuod nga katarungan.

Filó

¡Intawon si Tatay!

(Si Tonay ug Filó managminatay. Silang tanán manglakaw padulong sa ganghaán sa taliwala).

[Sulod]

GULA VI

Ang bilanggoán dunay usá ka tamboanan nga dunay babagbabag, sa sulod makita nga si Pablo nagahigda. Dunay usá ka mapid-ok nga sugá. Mobangon si Pablo.

MUSICA

Don Pablo:

Mibagting na ang oras sa kamatayon
nga ginahandum niining kasingkasing,
oras nga akong gipakamalipayon,
bisan kasakit sa banay ko mobilin.

Ang dungóg maóy labíng
mahál sa tawo,
sa salapí dili takús kabayran:
kong mabulíng bisan diyutay kaayo,
papason sa dugó sa tampalasan.

Walá akó magbasul sa akong nabuhat.
Kong itugot, balikon ko paghimo,
arón kanáng kang Judas nga kaliwat
dili dinhi makadagsang pag-ayo.

[53]

Dili sayóp. Dili akó mamumuno.
Misalig akó nga ning Kalibutan,
kong may maghisgot sa buhat nako,
makaingon da nga usa ka kaayohan.

Matin-awong salamín nga panaminan
sa pipilá ka libong mga tawo;
balawnong basahón nga pagaton-an
sa nagaantus sa sama sa giagian ko.

Apan, ¿nganong gisalín ko si Tonay?
¿nganong napadaóg akó sa
pagbati?
¡Talawan!... angay kanako ang pagtamay,
ug ang tinamay dili angay mabuhi.

Walay katarungan arón mabuhi
kadtong, linuiban sa asawang banyaga,
gipalabí ang talamayong pagbati
kay sa kangotngot sa iyang hunahuna.

Dakú ang hinangóp ko sa kamatayon,
apan gihidlaw sa akong pinalangga: (magahilák)
Filó, Filó, anák ko nga
masulub-on,
ning katapusang oras ko, pakita.

Dili na kitá, Inday, magakakita
hangtud sa hangtud ning Kalibutan;
pagbuotan, ayaw gayúd pagpakitá
sa mahugawang batasan nga akong naingnan.

[54]

¡Filó! Kinabuhi sa akong kinabuhi,
dungga king katapusang panamilit;
magbulag na kitá anák kong pinili,
pag-ayoayo, namingawan kong Langit.

(Mohilak ug modako).

[Sulod]

LAING DAPIT

ATUBANGAN SA BILANGGOAN—SA GANGHAÁN NAGABAROG ANG USA KA COSTABULARYO—SA USA KA KILID DUNAY LANTAY-NAGAKABUNTAG NA.

[Sulod]

GULA VII

ANG CORNETA

Mogula sa ganghaan ug mohoni sa Diana

[Sulod]

GULA VIII

Mga sondalong Costabularyo

(Mao pay pagmata: manghuy-ab, managhuyatid ug nanaghikay sa ilang mga sapot).

MUSICA

Costabularyo.

Mabug-at nga katungdanan
maó ang sa Costabularyo
nga sa ubáng gikasilagan
ug sa ubán gipakamaayo.

Ang pagbangon kinahanglan
nga sayó sa kaadlawon,
bisan ang lawas kapuyan,
kong ang “corneta” totonggon.

[55]

Makasubung palandungon
kadtong mga kabukiran
nga sa pilit totongason,
sinugo sa katungdanan.

Waláy anák ug asawa,
inahán, igsoon talikdan
arón sa pagsugot sa banwa
sa mga sugo pagtuman.

(Manulod su ganghaan sa taliwala)

[Sulod]

GULA IX

Ang Pari

(Gikan sa kilid nga too).

Pari

Maayong buntag.

Cost.

¿Unsa na?

Pari

Pahibaloá ang Capitan nga ania ang pari nga magapakompisal sa bitayón.

Cost.

¡Sargento!

[Sulod]

GULA X

Pari, Costabularyo ug Sargento.

Sargento

¿Qué quiere V. Padre?

Pari

Haga el favor de decir al Capitan que aqui está el sacerdote que administrará los auxilios espirituales al reo.

Sargento

Bueno: espere V. un momento.

(Ang Sargento mosulod ug ang Pari magsuroysuroy).

[56]

[Sulod]

GULA XI

Pari ug Costabularyo.

Pari

¿Unsa bang orasa ang ibitay?

Cost.

Walá akó masayod.

Pari

¿Nagmatá ba ang inyong Capitan?

Cost.

Oo, kaganina da.

[Sulod]

GULA XII

Capitan, Sargento, Pari ug Costabularyo.

Capitan

Hollo!

Pari

Buenos dias, señor!

Capitan

Buenos dias, ¿cosa quiere?

Pari

Esposa de Pablo habla mi anoche yo viene aquí para poder confesar.

Capitan

¿Cosa confesar? Mi no entiende...

Pari

Confesar es cuando hombre católico habla aquí (itudló ang iyang mga dalonggan) los pecados.

Capitan

Ahá... Oh! yes. but... mi no sabe si Peiblo querer confesar con padre. Mi piensa Peiblo no catholic.

Pari

Yo entra no mas.

Capitan

Well. Nomporta. Go on.

(Ang Pari, Capitan ug Sargento manulod sa carcel. Ang duháng nahauná manulod sa bilanggoán).

[57]

[Sulod]

GULA XIII

Pablo, Capitán ug Pari

Capitan

¡Peiblo! ¡Peiblo!

Pablo

(Mahakugáng). Señor!...

Capitan

¿You quiere confesar?

Pari

Yo he venido por indicación de su mujer.

Pablo

Pues, eso basta para que yo no me confiese. Yo no quiero nada que venga de mi mujer. Yo muero tranquilo. Yo sé á donde voy.

Pari

¿Sí? ¿Y á donde va V.?

Pablo

¡A descansar!

Pari

¡Qué blasfemia! Acuérdese, Pablo, que muy pronto estará V. ante el Tribunal de Dios. Usted que ha nacido católico, también debe morir católico.

Pablo

Está V. equivocado, Padre. Es verdad que recién nacido, cuando entonces no tenía uso de razón, fui bautizado en la Iglesia Católica Romana; pero... después, cuando estudié las ciencias físicas y naturales, vi las verdades positivas y me rebelé abiertamente contra las bestialidades que me habían enseñado, y mandé á paseo las figuras de palo, las litografías y cromolitografías, los curas y no sé que mas.

Pari

Pablo, todavía es hora de arrepentirse.

Pablo

Yo no me arrepiento de nada. Quiere morir [58]como he vivido: ¡librepensador!

Pari

Pero, que, ¿no quiere V. confesarse?

Pablo

No, señor.

Pari

Adios, ¡Dios le perdone!

Pablo

No tiene porque perdonarme.

(Ang Pari molakaw pagdalí. Ang Capitan pabilin sa bilanggoan).

[Sulod]

GULA XIV

Capitan ug Pablo.

Capitan

Peiblo, ¿Uste quiere toma café?

Pablo

No, señor. Muchas gracias. ¿Qué hora iremos al patíbulo?

Capitan

(Motan-aw sa orasán). Mi piensa poco tiempo.

Pablo

En vez de café, yo quiero pedir á V. un favor.

Capitan

What is it?

Pablo

Yo quiero despedirme de mi compañero Marío. ¿Dónde está él?

Capitan

Está otro câlabas cerca aquí. Well, ahora mismo mi saca él. (Molakaw).

[Sulod]

GULA XV

Pablo.

Pablo

¡Pagkamingawong kabuntagon! Katapusang buntag karón nga igakíta ko ang pagsubáng sa adlaw sa akong yuta... Malinaw ang buot ko kay akó bitayon, akó mamatáy, dili tungúd [59]sa usá ka saláng makanulaw, kong dili tungúd sa kaputli sa akong dungóg nga kanhi nahilubóng sa yanáng... ug maó ray nagaguól ning kasingkasing ang umaabut sa akong pinalanggang anák... ¡Ay Filó! ¡Unsa kahá ang dadangaton mo sa luyó sa imong banyagang inahán! ¡Unsa kahá ang dadangaton mo karón nga walá ka nay amahán!

(Motabon sa nawong ug mohilak).

[Sulod]

GULA XVI

Pablo, Capitan ug Mario.

(Si Mario hiniktan sa “esposas” ang mga kamót)

Capitan

¡Peiblo! ¡Peiblo!

Pablo

(Mohangád). ¡Señor!

Capitan

Ahora Mario aquí. Usté puede habla.

Pablo

Kauban ko sa kadautan: usá na lamang ka oras ang akong kinabuhi. Oras na sa pagpanamilit. Karón angay kong ipahayag kanimo nga akó mamatáy ug walá magdalá sa kasingkasing bisan diyutayng kasilag kanimo, tungúd sa imong pagtug-an sa matuod. Akó maó ang nagpatáy ug akó usáb ang angayng mamatáy.

Mario

Don Pablo: kalipay ug kasakit ang akong gibati karón. Kalipay tungúd kay gipahayag mo nga walá ka diay kasukó kanako [60]tungúd sa akong pagtug-an nga dili man usáb kadto mahitabó kong walá pa nimo itug-an sa imong asawa; ug kasakit tungúd kay ang imong kámatayong linugos makapasubú uyamut sa akong kasingkasing ug akong pagahílakán hangtud sa gihapon...

Pablo

Waláy sapayán, Mario. Akó kay may salá angay silotan, apan ang nagul-an ning buot maó ang imong paghiangin kanako nga walá ka man untá bisan diutayng salá. Ug ang labíng gigul-an ko usáb maó ang umaabut sa kong anák... ¿Magaunsa si Filó kong walá na akó? Mario, ¿nahagugma ka ba gihapon sa akong anák?

Mario

Ang gugma ko kaniya, bisan ania ning kalisdanan, walá lumubád. Ambut kahá siya kong nahagugma pa ba kanako, ug kong makahulát pa ba siya hangtud sa pagpakagawás ko sa 3 ka tuig sa bilanggoán nga gisilot kanako.

Pablo

¡Ah Mario! Kong tungúd niana, ayaw pagduhaduha, siya mouaong gihapon kanimo, ug arón mo makita nga akó usáb walá lumubád, binlan ko ikaw usá ka sulat arón imong ikapakitá kaniya ang akong katapusang kabubut-on, (Motan-aw sa Capitan) Señor, ¿quiere V. darme un pedazo de papel [61]y un lapiz?

Capitan

Yes. (Ang Capitan mokuot sa iyang bolsa ug tagaan papel ug lapiz si Pablo. Kiní magsulat sa ibabaw sa iyang unlan).

[Sulod]

GULA XVII

Costabularyo, Tonay, Filó, Tasan ug Tonyo.

(Ang upát nga ulahi gikan sa walá).

Tonay

¡Nuestra señora del Remedio! ¡Luwasa intawon ang akong bana!... (Magahilák).

Filó

¡Intawon si Tatay! (Magahilák).

Tasan

¡Saba kamó! Ania na kitá atbang sa bilanggoán...

Tonyo

¡Saba kamó! (Moduol sa costabularyong magbalantay) ¡Maayong buntag!

Costabul.

¿Unsay tuyo?

Tonyo

Kiníng mga babayehana maó ang asawa ug anák sa bitayón. ¿Makaduaw ba?

Costabul.

Akong pahibaloón ang Sargento. (Motan-aw sa ganghaán). ¡Sargento!

[Sulod]

GULA XVIII

Silá gihapon. Mogulá ang Sargento.

Sargento

¿Anóng ibig?

Tonyo

Kiníng mga babayehana maó ang asawa ug anák sa bitayón ug buut unta intawon manuaw.

Sargento

Hintay. Sasabihin ko sa Capitan. (Mosulod).

[62]

[Sulod]

GULA XIX

Tonay

¡Intawon si Pablo! (Hilak).

Filó

¡Intawon si Tatay! (Hilak).

Tasan

Hilom kamó. Tingali kasuk-an kitá.

Tonyo

¿Makasulod ba lakíp kitáng duhá, maestro?

Tasan

Sulayán ta.

[Sulod]

GULA XX

Silá gihapon ug ang Sargento.

Sargento

Tolóy kayó, pero itóng mga lalake iiuan sa habás.

(Ang Sargento, si Tonay ug si Filó manulod. Si Tasan ug si Tonyo mahabilín sa gawás).

[Sulod]

GULA XXI

Costabularyo, Tasan ug Tonyo.

Tasan

¿Makalingkod ba kami ning bangkó?

Costabul.

Lingkod lamang.

(Manglingkod).

Tonyo

Manabakó kitá (tunulan si Tasan sa sigarilyo Manabakó silá).

[Sulod]

GULA XXII

Capitan, Tonay, Pablo, Mario ug Filó.

Capitan

(Kutub sa ganghaán). ¡Peiblo! Es su esposa and hija, aquí.

(Si Pablo motan-aw ug dili mahagtingog.—Si Mario [63]Modukó. Si Tonay moluhód ug si Filó mogakús sa liog sa iyang amahán).

Filó

¡Amahán ko! (Mohilak).

Pablo

¡Anák ko! Katapusan na lamang nga panagkita ta. (Mohilak ug magkonókonó). Pagbuotan sa imong kinabuhi. Maayo nga ania si Mario. Angay kong ipahamatngon kanimo nga siyá waláy salá ning akong gidangatan, ug akó magmalipayon sa akong mabugnawong lubnganan kong tumanon mo ang akong kabubut-on nga ikaw magmínyo kaniya kong siyá makagawas na sa bilanggoán, diin siyá nahapansok tungúd kanako. Tumana, Filó, ang akong mga tugon, ug ayaw hikalimti nga ang imong amahán mamatáy tungúd sa pagbawi sa iyang dungóg nga maó usáb ang imo. (Gakson si Filó ug hagkan sa agtang). Ug ikaw, (moatubang kang Tonay), banyaga ug maloibong asawa, ¿may nawong ka pa gayúd nga giatubang kanako, tapus mo akó ibanlud sa kadautan? May nawong ka pa gayúd nga gianhi, nga naingón man kiníng tanán tungúd sa imong balhiboóng dila?

Tonay

(Kusóg nga hilak). Amboy, Amboy, pasayloa akó. Walá ko tuyoa. Nahiligás ang akong dila....

Pablo

Oo, nahiligás ang imong dila, apan kanáng [64]paghiligasa maó karón ang akong camatyan.

Tonay

¡Pasayloa, Amboy ko, pasayloa ang imong masalaypong asawa nga nagaluhód sa imong atubangan. (Minatay).

Pablo

Dili. Ikaw dili na kinahanglan nga pagpasayloon. Akó mawagtang na. Ang pangayoan mo sa pasaylo maó ang kadaghanan nga imong gipakitaan ug gigubút sa imong mga malaw-aying buhat. (Modukó sa unlan ug mohilak).

[Sulod]

GULA XXIII

Maó gihapon. Ang Sheriff, Mananambal ug Verdugo.

Gikan sa wala.

(Madungóg ang dahunog sa kotse).

Sheriff

(Sa sulod pa). Urong kotsero (Sa gulá na). Miabút na ang oras. (Moduol sa costabularyong magbalantay). ¿Hain ang Capitan?

Sargento

(Mosugat). ¿Qué quiere?

Sheriff

Buenos dias. ¿Dónde está el Capitan?

Sargento

Está dentro.

Sheriff

Haga el favor de decirle que esta aquí el Delegado del Gobernador.

Sargento

Sí, señor. (Molakaw).

[Sulod]

GULA XXIV

Sa Dalan: Ang Costabularyo, Sheriff, Mananambal, [65]Verdugo, si Tasan ug Tonyo.

Sa tamboanan sa bilanggoán: Maó gihapon.

Sheriff

(Makakitá kang Tasan ug Tonyo nga nanaglingkod). ¡Adios, señor! ¡Buenos dias!

(Si Tasan ug Tonyo manindog).

Tasan ug Tonyo

Buenos dias.

Sheriff

(Moduol ug mopig-it sa mga kamót). ¿Qué tal? ¿Vienen á visitar al reo?

Tasan

Si, señor. Eso lo deseábamos, pero los guardias no nos lo han permitido. Solamente se ha dejado entrar á la familia.

Sheriff

Con que ¿está aquí la familia?

Tasan

Sí señor. Está dentro.

Sheriff

Entonces no quiero entrar. No quiero presenciar escenas conmovedoras. (Maglingólingó). Se me ponen los pelos de punta...

Tasan

Verdad. Y ¿qué hora será la ejecucion?

Sheriff

A las seis on punta. Todo ya está preparado, y he venido para recoger al reo.

Tasan

¿Y Mario? ¿Dónde extinguirá la condena?

Sheriff

Será enviado al presidio de Manila.

Tasan

¡Pobre amigo!

[Sulod]

GULA XXV

Silá gihapon ug ang Capitan.

Capitan

Hollo; señor.

Sheriff

Buenos dias, señor. (Mopig-it sa kamót). [66]Vengo para recoger al reo. Ha llegado la hora. Aquí traigo al verdugo que ejecutará al reo, y al médico que certificará la muerte.

Capitan

Well. Ahora yo llamar soldados. ¡Corneta! ¡Toca!

[Sulod]

GULA XXVI

Silá gihapon: Mogulá ang corneta.

(Mohoni sa pagtawág).

(Ang Sheriff ug Capitan mopadulong sa bilanggoán. Manugok ang mga sondalo).

Sheriff

¡Pablo!

Pablo

(Mohangád: masulub-on). ¡Señor!

Sheriff

Ha llegado la hora. Vámonos.

Filó

¡Intawon si Tatay! ¡Ayaw akó biya-i, atáy! (Hilak)

Tonay

¡Amboy, asa ka na, Amboy! (Hilak).

(Si Pablo mohalók kang Filó. Motindog ug mopig-it sa kamót ni Mario.—Kiní bitaron sa Capitan ug papaulion sa iyang bilanggoán.—Si Pablo tauran sa verdugo sa “esposas” sa kamót, himulsohan sa médiko, ug dad-on sa dalan, sa taliwala sa mga sondalong Costabularyo, kinuyogan sa Sheriff. Si Tonay ug si Filó managnunót kusóg nga hilak Sugaton ni Tasan ug Tonyo ug panagpugngan).

Capitan

(Momando sa mga sundalo sa ininglés).

(Manglakaw mahinay uyamut dinuyogan sa orkesta).

(Pianísimo)

[67]

[Sulod]

LAING DAPIT

KAWAN SA LUNGSOD.—SA TALIWALA GUIPATINDOG ANG BITAYAN. DAGHANG TAWO NGA NANAN-AW.

Buntag na.

[Sulod]

GULA XXVII

Mga tawo.

MUSICA.

MGA TAWO SA LUNGSOD.

Matuod gayúd nga usahay
dili matarong ang Langit:
sa makaliton molipay
ug sa matarong mosakit.

Matarong dili samahan
ang solondong si Don Pablo,
¡ug bitayáng tampalasan
maóy balas sa kaayo!...

¡Ug ang asawang banyaga
nga kang Judas nga kaliwat,
malinaw ang hunahuna
kay daután ang nabuhat!...

Makalilibog nga palandongon
kiníng gimbut-an sa Langit,
¿salá ba ang pagkamatarong
nga baslan man sa kasakit?

[68]

[Sulod]

GULA XXVIII

Mágaparayon ang orkesta sa paghoni sa mamingaw. Moabút ang Sheriff, ang Capitan, ang bitayón ug mga Costabularyo.—Nagapadulong sa bitayán, Si Pablo ipahamutang. Ang mga Costabularyo managlibut sa bitayán.

Usá ka silingan.

Gikan sa kilid nga walá.

Silingan

¡Hilom! ¡Hilom na kamó!

Tanán

¿Ngano? ¿Ngano?

Silingan

Ania na nganhí ang bitayón.

Tanán

¿Hain? ¿Hain? (motuyhakaw)

Silingan

Ania na (itudló sa likód nga walá) tan-awa ninyo. Padaplin kitá kay tingali kulatahon kitá sa mga Constabularyo.

Pablo

Señor Sheriff: Quiero hablar dos palabras.

Sheriff

Pronto.

Pablo

Mga taguilungsod: Manamilit na akó kaninyo, ug hangyoon ko nga dili ninyo pagpanghimarauton ang akong ngalan, kay, kong akó napilit sa pagbulíng sa akong mga kamot sa dagó sa usá ka tawo, dili tungúd sa unsa, kong dili tungúd sa pagpapas sa usá usáb ka bulíng nga ang dugó da sa akong gipatáy maóy makaghugas. Maó nga bisan akó mamatáy sa usá ka bitayán, nagamalipayon kiníng kasingkasing ug nagamalinaw [69]kiníng buot kay mamatáy akó tungúd sa akong dungóg.—¡Arí na akó!...

(Itaod sa liog ang pisi ug tabonan ang ulo sa “caperuza”).

[Sulod]

GULA XXIX

Silá gihapon. Moabút si Tonay, Filó, Tasan ug Tonyao

Tonay

(Nagadunghay ang buhók ug nagaminatay). ¡Amboy, Amboy, pasayloa akó!

Filó

(Nagaminatay). ¡Atay, atay, atay! (Kawad-an sa buot ug sagagon ni Tasan).

Katapusan sa ikatolong bahin

TABIL.

Panid	Tuburan	Koreksyon
2	Willson	Peterson
2	Ercribano	Escribano
3	Wilson	Willson
N.A.	guinganlan	ginganlan
N.A., N.A., 8, 60, 60, 60, 61, 62, 64, 65, 65, 66, 69	guihapon	gihapon
5, 13, 64, 68	Guikan	Gikan
5, 9, 44	[Wala sa tuburan]	¿
5	Benedicion	Bendicion
6	sala	salá
6	[Wala sa tuburan]	gayúd
6	guisagnonotan	gisagnonotan
7	guigunitan	gigunitan
7	guitusáktusák	gitusáktusák
7, 13	co	ko
8	[Wala sa tuburan]	sa
10	acong	akong
13	-	,
13	ki, lid	kilid
13, 13	Tasán	Tasan
14	sa mga sa mga	sa mga
14	guicatahapan	gikatahapan
14	síyá	siyá
14, 44	,	.
14	cang	kang
15	guibunyangan	gibunyangan
15	Phné	Phué
15	ca	ka
16	guinakurogan	ginakurogan
18	guinatiman-an	ginatiman-an
21	Filo	Filó
21	GULA VIII	GULÁ XIII
21, 37, 37, 51	[Wala sa tuburan]	.
25	Cikan	Gikan
30	[Wala sa tuburan]	”
31, 37, 37, 59	[Wala sa tuburan]	¡
31, 35	ka	ha
31	carón	karón
31	tanàn	tanán
33	guikataw-an	gikataw-an
37, 37	(	[Gitangtang]
37, 63	)	[Gitangtang]
42	filipino	Filipino
42	XI	X
42	ang	and
43	XII	XI
44	yow	you
45	thar	that
47	pagdaligdid	pagdaligdig
49	Tasàn	Tasan
49	kamatuorang	kamatuoran
49, 59	guipahayag	gipahayag
57	muger	mujer
57	tambien	también
57	recien	recién
57	razon	razón
57	despues	después
59	guibati	gibati
60	guigul-an	gigul-an
60	guisilot	gisilot
61	guikan	gikan
63	guidangatan	gidangatan
63	guiatubang	giatubang
63	guianhi	gianhi
64	guipakitaan	gipakitaan
64	guígubút	gigubút
64	Mananamabal	Mananambal
66	,—	).
67	guimbut-an	gimbut-an
68	Tanân	Tanán
68	!	?
68	[Wala sa tuburan]	tungúd
68	usâ	usá
68	guipatáy	gipatáy
69	caperusa	caperuza